Đó chỉ là một trong vô vàn câu chuyện mà tôi đã được thấy, được nghe về những người mẹ có con lên đường ra trận và nằm lại trên chiến trường. Trên dải đất hình chữ “S” này có hàng triệu người mẹ như thế. Và dường như hình ảnh những tráng đinh chân lấm bùn, quyết từ biệt gốc đa, sân đình, từ biệt ruộng lúa, đồng chiêm để lên đường chiến đấu đã trở thành biểu tượng vô cùng hào sảng, tuẫn liệt của đất nước bé nhỏ này. Hàng ngàn đời như thế!

Mẹ Việt Nam anh hùng Nguyễn Thị Can, ở thôn Thế Lộc, xã Tân Ninh năm nay đã 99 tuổi. Mẹ có 6 người con, trong đó, 1 người con trai là liệt sỹ Nguyễn Thế Chiến, hy sinh trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước năm 1968. Hiện, mẹ sống cùng người gái áp út – bà Nguyễn thị Hồng trong ngôi nhà ba gian. Thật nhiều yêu thương và chăm sóc mỗi ngày mà bà Hồng dành cho mẹ, ấy nhưng, trong những chập choạng tỉnh mê, mẹ vẫn thường nhớ về những điều ngày xưa, nơi có bờ tre kĩu kịt, có gốc đa già bóng mát chở che cho biết bao trưa hè đổ nắng; có ngôi nhà nhỏ, có giếng nước mát lạnh, có ngõ nhỏ quanh quanh… Cái ngõ nhỏ mà từ chái bếp nhìn ra, mẹ vừa thổi lửa nấu cơm, vừa nhác mắt là thấy thằng Chiến, thằng Chuyên, thằng Thông… gồng gánh trên vai nào thóc lúa, rạ rơm, nào sắn, khoai, rau cỏ…

Số mẹ khổ nhiều, trở thành góa phụ lúc còn trẻ khi chồng bà là ông Nguyễn Văn Mịch hy sinh trong lúc đang làm nhiệm vụ. Máy bay giặc càn quét dội bom vùi lấp cả căn hầm nơi mà ông Mịch cùng đồng đội đóng quân. Mẹ nén nỗi đau, vừa nuôi con, vừa tham gia phục vụ cách mạng. Noi gương cha mình, những người con của mẹ là Nguyễn Thế Chiến, Nguyễn Thế Chuyên, Nguyễn Thế Thông, Nguyễn Thị Hồng và Nguyễn Thị Tâm lần lượt xung phong ra trận khi tuổi đời vừa tròn mười tám, đôi mươi.

Năm anh Nguyễn Thế Chiến lên đường nhập ngũ, mẹ đứng đầu làng, mặc chiếc áo nâu, lẫn vào trong bóng dáng trập trùng của đoàn quân áo xanh và bao người đưa tiễn, dõi theo bước đi của con mình. Cũng mũ tai bèo, cũng áo tân binh, cũng tóc ngắn củn và dáng cao gầy nom như bao người khác, nhưng mẹ nhìn thoáng qua là đã nhận ra anh. Từ ngày anh Chiến nhập ngũ, không một lá thư báo bình an. Mẹ đằng đẵng đợi chờ, rồi lại mỏi mòn chờ đợi. Cũng như bao người mẹ thời chiến khác, mẹ Can vẫn gợn lên những dự cảm chẳng lành. Chiến tranh mà, đạn bom mà, đâu có mắt… Ngày ngày, mẹ lam lũ trên cánh đồng, tất bật với công tác phụ nữ tại địa phương; đêm về, khi màn đêm buông xuống, mẹ lại nhẹ trở người dậy, thắp nén hương lên ban thờ người chồng quá cố, nguyện cầu bình an cho những đứa con đang ở chiến trường. Hẳn là đã có hàng trăm đêm như thế, chỉ có bóng mẹ ngồi tựa cửa dõi về xa xăm và ánh lập lòe đom đóm làm bạn với nhau trong thinh lặng.

Nỗi thinh lặng ấy rồi cũng vỡ òa. Anh Nguyễn Thế Chiến hy sinh vào năm 1968 và đâu đó trong mảnh đất Bình - Trị - Thiên dày bom đạn, một phần thân xác anh vẫn còn gửi lại, máu anh hòa vào dòng sông, ngọn suối vì một chân lý đời nối đời: Quyết tử cho đất nước hồi sinh! Duy chỉ có mẹ, mắt nay đã mờ, tai đã lãng nhưng vẫn không thôi nhắc về anh - đứa con trai khôi ngô, hiếu thảo. Dường như mẹ sợ, nếu không nói về anh thì mọi người sẽ quên anh mất. Hôm đồng chí Đồng chí Phó Bí thư Thường trực Tỉnh ủy lên thăm mẹ Can dịp kỷ niệm 74 năm Ngày Thương binh liệt sỹ, mẹ vui lắm. Mẹ nói rằng các con thăm mẹ, nhớ mẹ tức là vẫn nhớ về chồng và về con của mẹ. Mẹ Can còn cho biết, hiện nay mẹ sống với gia đình người con gái áp út Nguyễn Thị Hồng và được sự quan tâm, chăm sóc chu đáo của các cấp, các ngành, mẹ được phong tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng nhưng mẹ vui hơn khi đất nước không còn cảnh binh đao, chia cách.

Đất nước Việt Nam, có biết bao người mẹ phải trải nỗi đau mất chồng, mất con, như mẹ Can? Riêng huyện Quảng Ninh, đến nay có trên 200 mẹ được phong tặng và truy tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng, trong đó, chỉ 2 mẹ còn sống.  Cách nhà mẹ Can không xa là gia đình mẹ Nguyễn Thị Tôi ở Nguyệt Áng, Tân Ninh. Ở tuổi 89, mẹ Tôi vẫn còn minh mẫn. Mẹ nhớ rõ ngày tháng năm sinh của từng đứa con, đặc biệt với con trai đầu Nguyễn Đại Suổng và con trai thứ Nguyễn Đại Tình – mẹ nhớ năm nhập ngũ, năm báo tử, rành rọt từng chuyện nhỏ nhặt về con, mẹ đều nhớ kỹ. Mẹ bảo, con mẹ đứa nào cũng ngoan ngoãn, hiền lành, mấy đứa ở nhà đỡ đần mẹ được nhiều việc lắm. Ấy nhưng “đất nước có chiến tranh, thân trai tráng thì phải có trách nhiệm lên đường cứu nước”, mẹ có 3 người con trai đều đi bộ đội nhưng chỉ 1 người về với mẹ. Anh Suổng hy sinh năm 1978 ở chiến trường Hà Tiên, tỉnh Kiên Giang, cũng năm đó, anh Tình hy sinh khi đang làm nhiệm vụ quốc tế tại Campuchia.

Ngày nhận tin anh Suổng, anh Tình hy sinh, mẹ tưởng như ngã gục trong đau đớn. Mẹ nhớ, trước ngày ra đi, đứa nào cũng nắm chặt tay mẹ, dặn mẹ ở nhà giữ gìn sức khỏe, con đi rồi con sẽ về. “Chúng nó nói thế nhưng có về đâu?” – Mẹ Tôi nói, đôi mắt mờ đục vì thời gian, vì nước mắt, vì nỗi nhớ thương con cuộn xót tháng năm.

Có lần, mẹ mơ thấy anh Suổng. Anh mặc bộ đồ bộ đội, đứng trong ngõ nhỏ mà không bước vào nhà, từ xa xa nhìn mẹ. “Mẹ hỏi, mi đi mô về mà không vô nhà rứa? Hắn không nói chi, cứ im im rứa nhìn mẹ một hồi rồi đi…” – Mẹ Tôi nhớ lại. Đó là lần duy nhất anh về trong chiêm bao mẹ, mãi cho sau này, dù mẹ cố gắng dỗ mình vào giấc ngủ, dẫu mẹ lầm rầm khấn nguyện được thêm một lần gặp gỡ… thì vẫn không có lần nào nữa.  Các anh vĩnh viễn nằm lại trong lòng đất, trong lòng mẹ, mãi mãi tuổi đôi mươi…

Mùa Vu lan dành cho mẹ có thể không có bánh, có hoa và sự vui vầy từ ánh mắt, nụ cười của những đứa con mẹ đã đứt ruột đẻ ra. Mùa Vu lan của mẹ cũng không có đóa hồng cài trên ngực trái, chỉ có những bông cúc trắng mẹ đặt lên ban thờ, đốt một nén hương và cầu mong ở cõi xa con theo làn khói tìm về. Mùa Vu lan của mẹ còn có những đứa con dẫu mẹ không sinh ra nhưng vẫn vì cái nghĩa, cái tình, vì một niềm tri ân mà về bên mẹ. Họ thay con báo hiếu với mẹ và bởi thế đất nước mình mãi trường tồn.

                                                                                                            Hồng Nhung