Đó là tính trên mặt bằng chung cả đồng ruộng, còn thực tế trồng dưa hấu trên đồng ruộng xã Hàm Ninh, người trồng dưa chủ yếu chuyển đổi những diện tích gieo cấy lúa ở những chân ruộng cao khó đưa nước lên để tưới và những chân ruộng đất thịt nhẹ, đất cát pha cho năng suất thu hoạch thấp, lại bấp bênh sang trồng dưa hấu. Từ trước đến nay, đã có nhiều địa phương trồng dưa hấu nhưng không hiểu sao dưa hấu trồng trên đồng đất Hàm Ninh ngọt lạ, ngọt lịm, thịt giòn, đỏ đẹp, vỏ dưa lại mỏng, ai đã ăn một lần thì thích ăn nữa, ăn mãi, ăn không biết chán nên dưa bán được giá lắm. Phải biết ơn người khai sinh dưa hấu, đó là 4 anh em ông Nguyễn Đức Sinh ở thôn Trần Xá, năm 2005 đã “mở hướng” trồng dưa hấu trên đất lúa một vụ( từ năm 2010 trở về trước do chưa có hệ thống nước Rào Đá nên đồng ruộng Hàm Ninh chỉ gieo cấy một vụ) một số nông dân thấy chuyện lạ đến ngay ruộng dưa tò mò quan sát, đến năm sau những hộ đó học hỏi kinh nghiệm trồng ở anh Nguyễn Đức sinh rồi “thử nghiệm” làm đất trồng, dưa cho năng suất cao, thu nhập cao. Cứ thế, trồng dưa hấu trên đồng ruộng Hàm Ninh được nhân rộng ra trong xã cả về người trồng cũng như diện tích trồng rồi lan tỏa ra nhiều địa phương khác trên địa bàn huyện Quảng Ninh. Năm ngoái, toàn xã có gần 100 hộ trồng với diện tích 60 ha; năm nay, do trận lũ lịch sử tháng 10 năm 2020 nhiều diện tích trước đây trồng dưa đang ngập nước rồi đến 2 trận mưa lớn đầu vụ nữa đã ảnh hưởng đến khâu làm đất nên diện tích trồng dưa đã giảm. Vụ xuân- hè cả xã trồng 22 ha, vụ hè thu trồng 20 ha. Qua nhiều vụ trồng, người trồng dưa Hàm Ninh nhận thấy các giống dưa Nông Việt 757, Hoàn Châu, Thịnh Lộc thích hợp hơn các giống dưa khác, các giống dưa đó cho năng suất, chất lượng cao nên các hộ đã đưa vào trồng.

Khi chúng tôi đến đồng ruộng thôn Quyết Tiến, do anh Hà Quang Liến ở thôn Trường Niên đấu thầu đất để trồng dưa, anh Liến phấn khởi “Vụ dưa năm nay gia đình tôi trồng trên 1,5 mẫu, dưa chủ yếu trồng trên các chân ruộng cao, đất thịt nhẹ, gia đình  đã bán 20 tấn dưa, bình quân mỗi quả nặng từ 2,5 kg đến trên 4,5 kg. Các thương lái trong và ngoài tỉnh về tận ruộng mua với giá dao động từ 8.000 đồng/kg đến 10.000 đồng/kg”.

Xác định, dưa hấu Hàm Ninh là một mô hình phát triển kinh tế có hiệu quả cao nên năm 2016, Sở Khoa học- Công nghệ Quảng Bình và Phòng Nông nghiệp- Phát triển nông thôn huyện Quảng Ninh đã phối hợp mở các lớp tập huấn chuyển giao khoa học kỹ thuật về các khâu làm đất, lên luống, trải bạt, trồng và chăm sóc dưa theo hướng VietGap nên cho sản phẩm dưa sạch, an toàn, nhờ vậy dưa Hàm Ninh lại càng được người tiêu dùng các nơi ưa chuộng.

Thương lái Nguyễn Thị Hiền- thôn Tây xã Võ Ninh vui vẻ “ Tôi mua dưa Hàm Ninh sang bán ở chợ Võ Xá, mua ở đây giá 10.000đ/kg, về bán giá 12.000đ/kg mà khách hàng vẫn thích mua vì dưa võ mỏng, ăn ngọt”.

Anh Lê Hữu Hức, thôn Quyết Tiến vụ này trồng trên 1,5 mẫu đất, ruộng dưa anh xanh mướt, quả nhiều, đẹp, từ khi trồng đến sau 2,5 tháng là cho thu hoạch. Đầu vụ thu hoạch, chúng tôi gặp anh và gia đình đang vui vẻ hái 1,5 tấn dưa bán cho chị Hà Thị Lệ Quyên ở huyện Hương Khê, Hà Tỉnh(khi Hà Tỉnh chưa bị Covid-19). Chị Quyên cười nói “ Đã nhiều năm rồi, em lái ô tô vào mua dưa ở Hàm Ninh ra nhập cho các nhà hàng, khách sạn ngoài Hà Tỉnh và bán ở các chợ ngoài quê. Người tiêu dùng ngoài Hà Tỉnh từng ăn dưa nhiều nơi nhưng nghe nói đến dưa Hàm Ninh ở Quảng Bình thì lại mua với giá cao hơn mà vẫn thích mua”.

Năm nay, với 95 hộ trồng dưa, trong đó, có nhiều hộ trồng diện tích từ 1 mẫu đến 1,5 mẫu đất như các hộ Nguyễn Hải Bằng, Nguyễn Quốc Nam, Nguyễn Văn Thịnh(ở thôn Hàm Hòa); Võ Văn Dũng, Nguyễn Đức Sinh, Phạm Văn Oanh, Phạm Thị Thúy(cùng ở thôn Trần Xá); Lê Hữu Hức ở thôn Quyết Tiến, Hà Quang Liến thôn Trường Niên… và một số hộ khác nữa. Ước tính, sản lượng dưa năm nay ở xã Hàm Ninh đạt khoảng 840 tấn, sau khi trừ chi phí, các hộ trồng dưa thu lãi khoảng từ 145 triệu đến 170- 180 triệu đồng.

Thực hiện chuỗi liên kết tiêu thụ nông sản cho người trồng dưa, UBND xã Hàm Ninh đã đăng ký nhãn hiệu sản phẩm dưa hấu tại Cục Sở hữu trí tuệ và sản phẩm OCOP của địa phương. Ông Võ Hữu Cương- Phó Chủ tịch UBND xã Hàm Ninh cho biết “ Qua 16 năm triển khai chuyển đổi đất ruộng cao và ruộng cho năng suất trồng lúa thấp sang trồng dưa hấu, nhiều hộ dân đã “chuyên nghiệp với kỹ thuật lên luống, trồng, chăm sóc cây dưa. Dưa Hàm Ninh đã được người tiêu dùng, khách du lịch trong và ngoài tỉnh biết đến, ca ngợi về chất lượng sản phẩm. Dưa hấu Hàm Ninh thực sự giải quyết việc làm cho nhiều lao động, dưa chất lượng cao, bán được giá nên trồng dưa thực sự xóa đói giảm nghèo cho nhiều hộ dân, nhờ thu nhập từ trồng dưa mà nhiều gia đình đã có điều kiện tu sữa, xây mới nhà cửa, lo cho con cái học hành thành đạt. Chúng tôi đã và đang xây dựng, bảo vệ thương hiệu Dưa hấu Hàm Ninh” .  

                                                        Bài, ảnh: THÁI TOẢN